Акутниот панкреатит е акутно воспаление на панкреасот. Ова е сериозно заболување кое бара итно лекување и итна хоспитализација на болниот.

Етиологија на акутното воспаление на панкреасот

Главна улога во настанувањето на акутниот панкреатит кај нас имаат 80% болестите на билијарниот систем (жолчните патишта и жолчната кеса), додека алкохолизмот е главна причина за настанување на хроничниот панкреатит.

Во Америка тоа е обратно, односно алкохолизмот доведува до појава на акутен панкреатит во најголем број од случаите.

И многу други причински фактори можат да доведат до појава на панкреатит, но во помал процент.

Денес човекот, како последица од штетното дејство на разни отрови што ги вдишува од загадениот воздух, од пиење загадена вода и од консумирање хемиски третирана храна, боледува од болести на органите за варење, воспаление на цревата, на желудникот, воспаленија и камен во жолчниот меур и жолчните канали. Често се консумираат алкохолни напитоци, неконтролирано се употребуваат лекови, а во стопанството и индустријата се користат пестициди, хербициди и сл.

Кај луѓето кои имаат камен во жолчката или воспаление на жолчните канали е зачестена појавата на болестите на панкреасот. Алкохолот како отров што најчесто го загрозува човековото здравје, освен црниот дроб го загрозува и панкреасот. Прекумерната исхрана и исхраната која се состои од многу масна храна, освен крвните садови, го „погодува“ и панкреасот. Прекумерната и масната исхрана е штетна за панкреасот.

Разните инфекции, изложеноста на хроничен стрес, нарушениот метаболизам на мастите и некои други фактори се, исто така, причина за зголемениот број заболени. Дијагностицирањето на болестите на панкреасот исклучиво го вршат медицинските стручњаци во клиниките, со помош на дигитални инструментални методи и лабораториски наоди.

Симптоми и знаци на акутниот панкреатит

Акутниот панкреатитис не се манифестира исто кај сите заболени. Постојат специфичности, но најчесто заболувањето почнува со појава на послаби или појаки болки и мачнина во пределот на желудникот или грбот, повраќање, црвенило на лицето, метеоризам (подуеност), зголемена телесна температура, жолтица, зголемено ниво на шеќерот во крвта, нарушена циркулација, недоволно уринирње, забрзан пулс, многу намален крвен притисок, отежнато дишење, состојба на шок, парализа на цревата и др.

Ако дојде до појава на акутен панкреатитис, заболениот треба да биде сместен во клиника под стручен медицински надзор.

4 водечки симптоми на акутен панкреатит се:

• абдоминална болка,
• мачнина,
• повраќање,
• покачена телесна температура.

Болка во абдоменот

Болката е обично интензивна и локализирана во левата половина на абдоменот, под левиот ребрен лак и зрачи во грбот. Можно е да постои и болка во целиот абдоменот.

Мачнина и повраќање

Мачнината и повраќањето се чести, доминантни симптоми на акутниот панкреатит.

Покачена телесна температура

Покачена телесна температура се јавува при:

• асептична воспалителна реакција – ослободување на материи кои ја зголемуваат телесната температура,
• инфекција на некротичните подрачја.

Дијагноза на акутниот панкреатит

Физикален преглед

• Најважна е процената на општата состојба.
• Шок, респираторен дистрес, анурија и ментална конфузија можат да индицираат тежок панкреатит.
• Палпирајте за епигастрична болна осетливост и палпабилни маси.
• Погледајте ја кожата на слабините и околу папокот за хематоми.
• Опсервирајте симптоми и клинички знаци за перитонит и цревна парализа.

Лабораториски и други испитувања

• Уринарниот трипсиноген-2 стик-тест е надобар скининг-метод.
• Амилаза во урината над 2000 IE/L (амилаза во серум > 300 IE/L) сугерира панкреатитис, а концентрации над 6000 IE/L во урината (амилаза во серум > 900 IE/L) се смета за дијагностичка. Одредувањето на амилазата (исто и стик-тест) се погодни за примарна дијагноза, но треба да се има предвид дека тестот на амилаза е неспецифичен, и дека концентрацијата на амилаза не корелира со тежината на панкреатитисот.
• Одредувањето на липазата во серумот, исто така, може да се користи во дијагнозата на акутниот панкреатитис. Дијагностичката вредност е слична на амилазата, но нивоата остануваат покачени за подолг период (3-7 дена).
• Серумскиот C-реактивен протеин е добар тест за оцена на тежината на панкреатитот. Јасно зголемена концентрација над 100 mg/L сугерира тежок панкреатит.
• Забележително покачување (3×) на AST или ALT сугерира билијарен панкреатит.
• Нативна рендгенска снимка на абдоменот може да е корисна за диференцијална дијагноза (перфориран пептички улкус, цревна опструкција).
• Корисноста на ултрасонографијата е намалена од гасот во цревата кој спречува адекватна визуализација на панкреасот. Понатаму, ултрасонографијата не е погодна за оцена на тежината на акутниот панкреатит.
• Контрастната компјутеризирана томографија е најточена имиџинг-метода за дијагноза и оцена на тежината на панкреатитот. Магнетната резонанса, исто така, е погодена, но помалку достапна имиџинг-метода.
• Ако панкреатитисот е предизвикан од заглавени жолчни каменчиња во папилата, итната ендоскопска папилотомија го забрзува заздравувањето и ја подобрува прогнозата.

Исхрана при акутен панкреатит

Во првите денови од болеста не смее да му се дава на заболениот храна преку уста, а евентуалните изгубени течности и електролити треба да се дополнат преку интравенски инфузии. Температурата се нормализира по три до четири дена, а другите симптоми за четири до пет дена.

Кога ќе почне празнењето преку дебелото црево и кога ќе се појават гасови, полека се преоѓа на исхрана преку уста. Во почетокот се дава исклучиво течна и кашеста храна. Белковините и мастите најмногу ја стимулираат секрецијата на панкреасот, и затоа не се даваат во првите денови. Кафето и силните чаеви се забранети за болниот. Се препорачуваат лесни чаеви со лимон, со двопоек или со бисквити. На болниот потоа му се даваат незамастени чорби од мешан зеленчук со тестенини без јајца, а потоа и други јадења како, на пр., пире од компир без мрснотии, ориз варен во вода, пире од јаболка, печено јаболко без лушпа. Исто така на болниот може да се понудат салата од рендано цвекло со лимон или рендан морков со лимон, компот од јаболка, или пудинг на вода со малинов сок.

Алкохолните напитоци се забранети, а болниот не треба да пуши. Се забрануваат и масни јадења и јадења со агресивни зачини.

Кога состојбата значително ќе се подобри може да се даваат благо замастени јадења со маслиново масло. Од чаевите особено се препорачува чај од камилица наместо други напитоци. Акутниот панкреатитис може да се излекува со помош на пропишаната терапија и правилна исхрана. Но ако дојде до појава на хроничен панкреатитис, последиците се трајни - болеста е доживотна.

Во Македонија најчеста причина за хроничен панкреатитис е алкохолизмот. Меѓу поретките причини се и тумор на желудникот, дуоденумот, шеќерната болест и др. Ако болниот од хроничен панкреатитис продолжи неправилно да се храни, да пие алкохол и да пуши цигари, во панкреасот може да му се појават бенигни тумори (аденоми) или малигни тумори (аденокарциноми).