Хирургијата е најстара и една од најзначајните гранки во окологијата.

Таа се применува кај најголемиот број на тумори кои се јавуваат кај човекот: туморите на дигестивниот тракт, ракот на дојката, на уринарниот систем, на централниот нервен систем, кај туморите на машките и женските генитални органи, кај меланомот, мекоткивните тумори и некои коскени тумори.

Хирургијата може да биде радикална (куративна - цел е излекување) или палијативна метода (цел е намалување на симптомите и знаците на болеста и подобрување на квалитетот на животот на пациентот).

Под радикална хирургија се подразбира комплетно отстранување на туморот со широки граници на здравото околни ткиво, избегнувајќи, притоа имплантирање или дисеминација на туморските клетки.

Од радикалната хирургија се очекува излекување, или барем во најмала мерка, долготрајно преживување.

При тоа, болеста треба да биде во ран стадиум, односно да се работи за тумор со мали димензии.

Честопати е нужно, покрај примарниот тумор да бидат отстранети и регионалните лимфни јазли, од што во голема мерка ќе зависи и прогнозата на болеста.

Поради тоа, хируршката терапија е локо-регионална терапија.

Таа рутински се применува кај ракот на дојката, при што, освен мастектомија (целосно отстранување на дојката) или туморектомија (отстранување на целиот тумор со дел и на околно здраво ткиво), се спроведува и хируршко отстранување на регионалните лимфни јазли во пазувата.

При ресекција на желудникот, ректумот или дебелото црево, се отстрануваат и околните, регионални лимфни јазли.

Во радикалната хирургија спаѓаат и суперрадикалните операции. Тие се изведуваат кај локално напреднати тумори кои инфилтрирале. т.е. ги зафатиле и соседните органи, а без присуство на далечни метастази.

Типичен пример за ваква операција е ресекцијата на желудникот заедно со ресекција и на мезоколонот (дел од дебелото црево), панкреасот и црниот дроб.

Пример за суперрадикална операција е и операцијата на Brunschwig, која се изведува кај стадиум IV на ракот на грлото на матката пришто заедно со матката се отстрануваат и ректумот и мочниот меур.

Благодарение на новите достигнувања во хирургијата, современата анестезија и реанимација, постоперативната смртност кај овие случаи е значително намалена. Секако, вака сложени операции се изведуваат само во високо специјализирани онколошки центри.

Голем придонес во терапевтските резултати има и пластичната или реконструктивна хирургија и васкуларната хирургија, кои со успех ги покриваат дефектите после мутилантните (опсежни, осакатувачки) хируршки интревенции, особено кај туморите на главата и вратот, опсежни карциноми на кожата и друго.

Палијативната хирургија има за цел да ги отстрани или ублажи одредените симптоми (болка, крварење, опструкција), да ги спречи компликациите од присутниот тумор и да обезбени подолг и подобар квалитет на живот кај болниот.

Во палијативна хирургија спаѓаат:

• Палијативни ресекции кај ракот на дебелото и задно црево, како и кај другите тумори на гастроинтестиналниот тракт,
• Палијативна ресекција на туморите на уринарниот тракт и туморите на жолчното кесе и жолчните патишта, кои предизвикуваат опструкција и крварење,
• Разни премостувања (bypass – методи), при кои, по пат на анастомози се заобиклоува примарниот тумор, се обновува проодноста и се овозможува примена на конзервативни методи на лекување,
• Ампутација на екстремитет при напреднат коскен или мекоткивен сарком кој крвари или предизвикува јаки болки и го интоксицира организмот, или отстранување на напреднат улцеративен рак на дојката, којшто, исто така, доведува до интоксикација на организмот со распаднатите продукти на туморот,
• Ресекција на солитарни (единечни) метастази во белите дробови, поретко ресекција на солитарни метастази во црниот дроб или во мозокот.
  Овој палијативен хируршки третман се изведува доколку примарниот тумор е саниран и доколку се работи за радиосензитивен тумор, каде радиотерапијата нема да даде поголем тераписки ефект, поради отпорноста на туморот на зрачење.
• Декомпресија на коскената срцевина.
  Ова е многу важен палијативен третман и претставува ургентна интервенција, со која се избегнуваат трајни неуролошки последици.
• Трахеотомија, анус претер, лигатура на големи крвни садови,
• Кастрација, т.е. овариектомија при напреднат рак на дојката која го забавува текот на болеста и доведува до доготрајни ремисии,
• Операција на рецидиви после радиотерапија или после претходна операција. Честопати овие интревенции имаат и куративен (излекувачки) ефект.

Терапија со ласер

Овој вид на терапија се користи со успех во третманот на туморите на гастроинтестиналниот тракт како кај: ракот на желудникот, дебелото црево, ректумот, потоа кај ракот на мочниот меур, туморите во усната празнина и грлото, интраепителијалниот рак на грлото на матката или вулвата (локална контрола се постигнува кај дури 90% од случаите).

Во торакалната хирургија се применува како палијативна интервенција при малигна опструкција (запушување) на душникот и дишните патишта (бронхиите).

Освен тоа, ласер терапијта има и голема хемостатична улога (го прекинува крварењето), со што се скратува и времето на оперативната интервенција.

Ласерската терапија се користи и во комбинација со фитохемотерапијата, при што се употребуваат одредени фитосензибилизирачки средства, најчесто порфирините кои се задрзуваат во малигните клетки, ја апсорбираат ласерската енергија и предизвикуваат селективна некроза (уништување) на туморот.

Ова се користи при ракот на хранопроводникот, ракот на кожата, на јајникот, на мочниот меур и на дојката.

Хирургијата има улога и во превенција на одредени малигни заболувања, со хируршко отстранување на преканцерозните лезии на пример на: кожата, усните, грлото на матката, полипите на дебелото црево, кај мешаните тумори на паротидната жлезда и други.