Рак на простата

Што е простата?

Простатата е жлезда со надворешно лачење и е дел од машкиот полов (ре­про­дук­тивен) систем. Таа е во анатомско-функционални односи со семениците, нат­се­мениците, семените меурчиња и семеводите. Сместена е под мочниот меур, на осно­вата на машкиот полов орган и непосредно пред задното црево. Таа всушност го оп­кружува задниот простатичен дел на мочниот канал.

Простатата е орган со жлездесто-мускулна структура, чиј алкален секрет влегува во составот на семената течност (сперма). За време на ејакулацијата се исфрла густа ли­гава течност, секрет, кој го создаваат повеќе жлезди: двата семеника, двете семени меурчиња, простатата и двете мали жлезди од околината на мочниот меур.

Градба и функции на простатата

Градба на простатата

Градба на простататаПростатата е составена од мускулни и еластично-сврзни влакна кои заедно гра­дат една еластично-мускулна мрежа во чии шуплини е сместено жлезденото ткиво. Тоа е изградено од бројни ситно-меурести жлезди (30-80). Од нив поаѓаат изводни каналчиња, кои се влеваат во простатичниот дел на мочниот канал. Про­статата ја сочинуваат два лобуса и капсула која ги обвива. Кај возрасен маж таа е со големина на орев, со најголем дијаметар од 3 до 5 сантиметри и тежина од 15 до 20 грама. Нејзиниот надворешен облик потсетува на костен, чиј поширок крај е свртен нагоре кон мочниот меур, а врвот надолу кон дното на карлицата. Простатата по боја е сивоцрвена, а на пипање со прст преку задното црево е еластична, мека и безболна. Низ средишниот дел на простатата минува мочниот канал (неговиот простатичен дел) низ кој минува мочта кога се празни мочниот меур. Овој дел од мочниот канал завршува точно кај надворешниот стегач на мочта (мускул кој го контролира мочањето, односно го отпушта и запира). Според тоа простатичниот дел од мочниот канал се пробива низ простатата и низ него мочта протекува од моч­ниот меур кон долните партии на мочниот канал, а оттаму се исфрла надвор преку пенисот.

Функции на простатата

Науката сè уште не ги познава сите функции на простатата. Таа останува жлезда во човечкото тело, која е најмалку разјаснета. Семеникот (тестис) е орган во кој се произведуваат сперматозоидите, а машкиот полов орган (пенис) помага да се исфрли спермата во вагината. Според тоа, тестисот и пенисот се т.н. примарни сексуални ор­гани. Простатата се смета за придружна сексуална жлезда, иако, веројатно, нејзината единствена функција е поврзана со сексуалниот, односно со машкиот ре­продуктивен систем. Со тоа таа индиректно е вклучена во оплодувањето.

Главната функција на простатата е да создава и да складира бистра, лесно алкална течност (секрет со pH 7.29). Оваа течност сочинува 10%-30% од волуменот на семена­та течност. Во функционален поглед, простатичниот секрет има многу значајна улога. Овој секрет се создава во простатичните жлезди и се излева преку простатичните канал­чи­ња во простатичниот дел на мочниот канал. Мазните мускули на простатата по­ма­гаат во исфрлањето на семената течност. Каналите што ги спроведуваат сперматозоиди­те, кои се создаваат во тестисите, исто така се излеваат во простатичниот дел на моч­ниот канал. Истовремено во него се излева и содржината од семените меурчиња. Семени­те меурчиња се две парни жлезди, во форма на спирална цевка, кои се сместени по­зади и под мочниот меур и непосредно над простатата. Нивната течност содржи белкови­ни и шеќери (фруктоза), кои се енергетски извор (храна) за сперматозоидите.

За време на ејакулацијата содржината од сите овие структури се излева во про­ста­тичниот дел на мочниот канал, каде се формира семената течност.

Основна задача на простатичната течност е да служи како транспортна средина на спер­ма­тозоидите на тој начин што го зголемува волуменот на семената течност. Но, исто така, учествува и во исхраната на сперматозоидите, ги зајакнува, и ја неутра­лизира киселоста на вагиналниот канал кај жената. Со тоа се продолжува и животот на сперматозоидите.

Се смета дека простатичниот секрет учествува и во еден многу важен процес како што е заштитата на генито-уринарниот систем од разни штетни надворешни фактори (бактерии, вируси и др.) кои можат да навлезат од надворешниот мочен канал. Простатичниот секрет има улога на заштитна бариера и не дозволува ширење на инфекцијата во органите на машкиот полов систем, како и нагоре во органите на уринарниот систем (мочниот меур и бубрезите).

Рак на простата

Карциномот на простатата е на второ место по честота на јавување во развиените земји кај мажите постари од 50 години. Од 1000 мажи на возраст над 50 години, околу 136 ќе заболат од рак до нивната 80-та година, а околу 27 од нив ќе умрат. Во Европа, како причина за смрт кај мажите, ракот на простатата е на второ место веднаш по ракот на белите дробови. Ракот на простата веќе избил на прво место во САД.

Годишно од болеста, која е на второ место по смртност кај мажите во Македонија, заболуваат околу 70 нови пациенти, а дури 90% од нив се откриваат во доцна фаза кога и целосното из лекување на болниот е речиси невозможно. Оваа болест ги погодува мажите по 50-та година. Во земјава, дури две третини од болните кои добиле рак на простата се мажи постари од 65 години.

Во светски размери годишно се регистрираат околу 400 000 нови случаи, од кои дури 170 000 случаи завршуваат со смртност.

Бројката на болни и кај нас од година во година се повеќе се зголемува, додека пак свеста на граѓаните за навремени прегледи е многу мала. Ракот на простатата во Македонија е во пораст.

Ваквите бројки треба да го загрижат македонскиот маж, но и здравствената власт и да ги на те раат двете страни да ја подигнат здравствената култура со редовно одење на преглед, но и со доволно пари за превенција на болеста.

Годишно се јавуваат само дваесетина болни кај кои ракот на простатата е откриен навреме. Тоа значи дека кај многумина пациенти болеста не се открива во рана фаза, туку многу подоцна, кога болниот веќе има метастази. Тие болни имаат помали шанси за целосно излекување. Причина за ваквата состојба е немањето конкретни симптоми кои би го предупредиле мажот дека станува збор за некаква болест. Дотолку повеќе што на многумина мажи и малкуте симптоми им се чинат нормална работа. Го лем број од мажите, и кога ќе се појават симп томите од оваа болест, од страв го игнорира ат тој факт. Мажите со страв и срам доаѓаат да извршат прегледи, иако лекувањето за ви си од тоа во кој стадиум е откриен карциномот. Затоа е потребно да се подигне општата и медицинска култура кај мажите, со цел карциномот да се открие што порано. Ра ната дијагноза и неговата навремена терапија доведува до целосно излекување дури во 98% од случаите. Токму поради ваквата висока стапка на преживување во раните стадиуми на болеста, се препорачува, секој маж над 50-та година, без разлика дали има проблеми со мочањето, да отиде еднаш до два пати во годината на преглед. На тој начин ќе се овозможи навремено и успешно излекување на карциномот.

Пропустот за раното дијагностицирање на карциномот на простатата не е само кај пациентите, туку и кај лекарите од примарниот сектор, кои треба да и укажат на машката популација за можноста од појава на овој вид карцином, особено по 50-та година од животот.

Пред три години, Светската здравствена организација го прогласи 15 септември за Светски ден на заболувањата на простатата. Македонските уролози и онколози се приклучија кон светската кампања за одбележување на 15 Септември, кој во 2005 год. беше посебно посветен на ракот на простатата.

Причината за појава на ракот на простатата е нејасна, но најчесто е врзана со присутната генетска предиспозиција, етникумот и начинот на живеење. Многу студии покажале дека внесувањето на поголема количина на месо, месни производи, т.е. животински масти во исхраната, а помалку овошје и зеленчук се најчести ризик-фактори за појава на болеста. Исто така и изложеноста на тешки метали го зголемува ризикот за настанувањето на карциномот на простатата.

Ракот на простатата е поврзан со тестисите. Лачењето на хормони од нив не е само причина за појава на болеста, туку и за нејзиното ширење. Затоа примената на хормонската терапија игра важна улога во третманското водење на карциномот на простатата, како самостојна или во комбинација со другите тераписки модалитети.

Ракот на простатата може да се открие со обичен ректален преглед, преку ехо-дијагностика или со тумор-маркери.

Карциномот на простатата е индивидуална и непредвидлива болест, чиј малигнен потенцијал не може секогаш да се предвиди. Обично тоа е споро растечки тумор кој се развива со години. Многу постари мажи имаат карцином на простата без присутни симптоми и водат нормален начин на живот, така што умираат „со него“, но не „од него“.

Испитувањата покажуваат дека повеќе од 40% од мажите над 70 години и повеќе од 50% од мажите над 80 години имаат скриен „латентен“ рак на простатата.

Ракот е излечива болест ако навреме се открие – потсетуваат членките на Македонската антиканцер асоцијација.

Причини и ризик фактори за рак на простата

Како и за сите други карциноми кои се јавуваат кај луѓето, така и за ракот на простатата причините за неговото јавување не се познати.

Сеуште не може да се објасни зошто некои луѓе заболуваат, а други не.

Сепак, некои лица имаат поголем ризик да заболат од оваа болест.

Постојат одредени фактори на ризик кои ја зголемуваат можноста од појава на оваа болест кај некои луѓе. Но, карциномот на простатата никогаш не е последица на малигната дегенерација на бенигната простатична хиперплазија.

Фактори на ризик се:

Возраста

Ова е главен ризик фактор за карциномот на простатата. Болеста ретко се јавува кај мажи помлади од 45 години. Можноста од појава на карциномот на простатата брзо се зголемува со годините.
Така, повеќето пациенти со карцином на простата се на возраст над 65 години.

Која е веројатноста за добивање на рак на простата?

• за маж на возраст од 40 год. 1 на 1000
• за маж на возраст од 50 год. 12 на 1000
• за маж на возраст од 60 год. 45 на 1000
• за маж на возраст од 70 год. 81 на 1000

Фамилијарната историја на болеста (генетска предиспозиција)

Доколку некојод машките членови од семејството боледува од карцином на простатата, постои поголем ризик и неговите потомци да заболат од оваа болест. Ризикот е поголем доколку од оваа болест е заболен роднина од прв степен (татко или брат). Маж чиј татко или брат имал рак на простата има најмалку два пати поголема шанса да заболи отколку маж без ваква историја. Ризикот е поголем ако повеќе од еден роднина имал рак на простата. Една студија тврди дека маж со двајца роднини од прв степен кои имале рак, има пет пати поголема шанса да добие рак. Затоа, некои стручни лица препорачуваат мажите со вака голем ризик редовно да се проверуваат, почнувајќи од нивната 40-та година.

Расата

Карциномот на простатата почесто се јавува кај црната отколку кај белата раса. Исто така, почесто се јавува кај белците Европјани, отколку кај Кинезите и кај Јапонците (Азијатите).

Тоа е најверојатно поради влијанието на животната средина и на наследените гени, но сеуште не се знае точно која е вистинската причина за негово почесто јавување кај овие раси.

Исхраната

Некои студии укажуваат дека прекумерната телесна тежина и внесувањето на голема количина масти од животинско потекло во исхраната го зголемуваат ризикот за карцином на простатата. Постои теорија која укажува дека мастите ја зголемуваат продукцијата на машкиот полов хормон, тестостерон, кој го потпомага настанувањето на простатичните карциномски клетки.

Утврдено е дека почесто се јавува кај лица кои во својата исхрана внесувале повеќе црвено месо, а малку овошје и зеленчук.

Лица кои во својата исхрана вклучуваат повеќе овошје и зеленчук, а помалку масна храна и црвено месо, имаат помал ризик да заболат.

Високите вредности на тестостерон

Засега со сигурност се знае дека постои зависност помеѓу карциномот на простатата и тестостеронот. Ова го потврдува фактот дека кастрираните мажи не заболуваат од карцином на простатата.

Тестостеронот го стимулира растот на нормалната простатата, но исто така влијае и на растот на карциномот на простатата.

Лицата кои имаат високи вредности на тестостерон во крвта, како и лица кои се на терапија со тестостерон имаат поголем ризик да заболат од карцином на простатата од оние со помало ниво на тестостерон.

Долготрајна терапија со тестостеронот исто така може да предизвика зголемување на про статата, состојба позната како бенигна простатична хиперплазија.

Кај пациенти со веќе присутен карцином на простатата, тестостеронот може да го забрза растот на простатичните карциномски клетки и да ја стимулира болеста.

Сепак, многу лица, кои имаат некои од наведените фактори на ризик, нема и да заболат од карцином на простатата. Од друга страна, пак, често заболуваат и лица кои немаат ниту еден од овие фактори на ризик, освен возраста.

Превенција и скрининг на рак на простата

Превенција

Бидејќи не е позната причината на болеста како и сите можни фактори на ризик, не е можно да се спроведе адекватно спречување на болеста.

Како превенција за карциномот на простатата, сепак, се препорачува правилна исхрана, со внесување на повеќе овошје и зеленчук во исхраната, а помалку масти од животинско потекло (црвено месо).

Скрининг

Целта на скринингот е откривање на карциномот на простатата во раните стадиуми на болеста, пред појавувањето на симптомите. Раниот карцином на простататачесто може да не даде никакви симптоми и да се открие во тек на рутинскиот скрининг тест.

Се препорачува скрининг еднаш годишно почнувајќи од 50-годишна возраст, па дури и порано доколку постои висок ризик за развој на карцином (на пример: позитивна фамилијарна анамнеза, црна раса, зголемена простата).

Скринингот за карциномот на простатата се изведува брзо и лесно и тоа со анален преглед (дигитален ректален преглед) и со испитување на нивото на простата – специфичниот антиген (ПСА) и простатична кисела фосфатаза (ПАП) во крвта.

Испитување на ПАП и ПСА во крвта и во урината

Од лабораториските испитувања значајни за дијагноза на карциномот на простатата се: испитување на нивото на простатичната кисела фосфатаза (ПАП) и на простата – специфичниот антиген (ПСА) во крвта.

ПАП е ензим кој што се користеше уште пред откривањето на ПСА, за поставувањена дијагноза, за одредување на стадиумот на болеста, како и за покажување на резултатите од применетата терапија.

ПСА се секретира од епителните клетки на ацинусите и дуктусите на простатичната жлезда и заедно со ПАП се меша со простатичната течност на ејакулатот.

ПСА е откриен во 1971 година, а изолиран во 1979 година. ПСА протеинот го создаваат како нормалните, така и карциномските клетки на про-статата. Карциномските клетки создаваат многу повеќе ПСА протеин од нормалните.

Високите вредности на ПСА во крвта може да бидат знак за карцином.

ПСА е протеин кој го има нормално во крвта кај здравите мажи. Не постои едно нормално ниво на ПСА. Тоа значи дека вредностите на ПСА може да варираат од маж до маж и нормалното ниво се покачува со возраста. Но, сепак, следниве вредности се груби показатели на нормалните вредности на ПСА:

• ПСА вредности до 3 ng/ml се сметаат за нормални, кај мажи под 60 годишна возраст
• ПСА вредности до 4 ng/ml се сметаат за нормални, кај мажи од 60 до 69 години
• ПСА вредности до 5 ng/ml се сметаат за нормални кај мажи над 70 години

Kолку се повисоки вредностите на ПСА толку е поголема веројатноста за постоење на карцином.

Вредностите на ПСА под 4 ng/ml се сметаат за нормални, а над 10 ng/ml за високи.

Вредностите од 4 до 10 ng/ml се средни вредности.

За да се утврди природата на болеста не е доволно само да се одреди ПСА во крвта, па затоа се на дополнува со дигитален ректален преглед.

ПСА тестот исто така се користи, покрај за рана дијагноза на карциномот, и за следење на ефектот, односно, одговорот од применетата терапија. Успешната терапија го намалува туморот, а со тоа и бројот на карциномски клетки кои продуцираaт ПСА протеин. Затоа доаѓа до пад на нивото на ПСА во крвта.

Зошто не постои национална скрининг програма за рак на простата во Велика Британија?

Анален преглед (дигитален ректален преглед)

Бидејќи аналниот отвор е непосредно под простатата, а карциномот најчесто расте на таа страна од жлездата, лекарот може да ја напипа простатата влегувајќи со прст преку аналниот отвор.

При прегледот урологот може да ја напипа простатата и да открие некои ирегуларности во нејзината големина, обликот и конзистенцијата. Обично со овој преглед може да се разграничат промените кај карциномот на простатата од оние при бенигната хиперплазија.

Присуството на тврдина во простатата, како и целосно тврда и фиксирана простата е сомнителен наод за карцином. Во тој случај потребно е да се направат и други дополнителни испитувања со цел да се постави точна дијагноза (ултразвучен преглед, биопсија на сомнителната тврдина и др.).

Тестирајте се на време!

Симптоми и знаци на ракот на простата

Во раниот стадиум, карциномот на простатата често може да биде асимптоматски т.е. да не даде никакви симптоми. Затоа, во многу случаи, тој се открива дури кога ќе се прошири надвор од простатата, во околните ткива, или ќе се прошири во други ткива и органи во телото т.е. ќе даде оддалечени метастази.

Сепак најчести симптоми и знаци на болеста се:

• често мочање, посебно ноќе
• тешко започнување на мочањето
• тешко запирање на мочањето
• подолготрајно мочање поради послаб млаз на мочта
• испрекинато мочање и капење на мочта по завршување на мочањето
• печење и болка при мочањето
• чувство на полн мочен меур по мочањето
• потреба од итно мочање
• болки во долниот дел на карличната регија
• крв во мочта
• болна ејакулација
• болка во слабинскиот дел, во колковите и бутините
• ослабен апетит и слабеење
• болки во коските.

Доколку постојат потешкотии во мочањето или кој било од наведените симптоми и знаци, неопходно е да се отиде на лекар.

Овие симптоми и знаци не значат секогаш и сигурно постоење на карцином, туку можат да бидат поврзани со некои други состојби и болести на простатата.

Така, многу често, посебно во раните стадиуми на карциномот на простатата симптомите се исти како и при бенигното зголемување на простатата.

Дијагностички постапки за рак на простата

Првични дијагностички процедури

За поставување на точна дијагноза на карциномот на простатата, потребно е да се направат следниве првични дијагностички постапки:

• испитување на ПАП и ПСА во крвта и во урината,
• анален преглед (дигитален ректален преглед),
• ултразвучен (ехотомографски) преглед,
• биопсија на простата.

Дополнителни дијагностички процедури

Кога е поставена дијагноза за карцином на простата, потребни се и некои дополнителни испитувања кои ќе помогнат да се одреди колку е проширена болеста односно ќе го одредат нејзиниот стадиум. Ова е многу важно за избор на соодветна терапија.

• Сцинтиграфски преглед (скен) на скелетот.
• Компјутерска томoграфија (КТ) на абдомен.
• Магнетна резонанца (МРИ).
• Биопсија на лимфните јазли.

Испитување на ПАП и ПСА во крвта и во урината

Од лабораториските испитувања значајни за дијагноза на карциномот на простатата се: испитување на нивото на простатичната кисела фосфатаза (ПАП) и на простата – специфичниот антиген (ПСА) во крвта.

ПАП е ензим кој што се користеше уште пред откривањето на ПСА, за поставување на дијагноза, за одредување на стадиумот на болеста, како и за покажување на резултатите од применетата терапија.

ПСА се секретира од епителните клетки на ацинусите и дуктусите на простатичната жлезда и заедно со ПАП се меша со простатичната течност на ејакулатот. ПСА е откриен во 1971 година, а изолиран во 1979 година.

Клетките на простатата имаат ПСА3 гени (простата канцер гени 3). Овие гени прават клетките да продуцираат мало количество на специфичен протеин (ПСА).

ПСА протеинот го создаваат како нормалните, така и карциномските клетки на простатата. Карциномските клетки создаваат многу повеќе ПСА протеин од нормалните. Кога нивото на ПСА3 протеинот е висок, тој се излива во мочта. Така, овој протеин може да се мери и со уринарен тест. Но, досега не се знае колку ќе биде корисен овој тест и ваков тест не е достапен насекаде. Досегашните резултати од клиничките студии ветуваат висок степен на сигурност и овој тест може во иднина да биде вообичаен и рутински. Засега се испитува само ПСА протеинот во крвта.

Високите вредности на ПСА во крвта може да бидат знак за карцином, но нивото на ПСА може да биде покачено и при бенигно зголемена простата како и при инфекции (простатит). Затоа, за да се исклучи можноста од постоење на инфекција, се прави уринокултура т.е. се испитува присуството на бактерии во мочта. Доколку постои уринарна инфекција, тогаш таа соодветно се лекува.

Не треба да се прави повторна контрола на ПСА најмалку еден месец по завршувањето на терапијата на уринарната инфекција.

ПСА е протеин кој го има нормално во крвта кај здравите мажи. Не постои едно нормално ниво на ПСА. Тоа значи дека вредностите на ПСА може да варираат од маж до маж и нормалното ниво се покачува со возраста. Но, сепак, следниве вредности се груби показатели на нормалните вредности на ПСА.

• ПСА вредности до 3 ng/ml се сметаат за нормални, кај мажи под 60 годишна возраст.
• ПСА вредности до 4 ng/ml се сметаат за нормални, кај мажи од 60 до 69 години.
• ПСА вредности до 5 ng/ml се сметаат за нормални кај мажи над 70 години.

Вредности повисоки од 5 ng/ml, но помалку од 10 ng/ml обично се јавуваат кај бенигната простатична хиперплазија. Вредности над 10 ng/ml, исто така, може да се видат кај бенигната простатична хиперплазија, но колку се повисоки вредностите на ПСА толку е поголема веројатноста за постоење на карцином.

Вредностите на ПСА под 4 ng/ml се сметаат за нормални, а над 10 ng/ml за високи. Вредностите од 4 до 10 ng/ml се средни вредности.

Понекогаш, кај некои пациенти со веќе присутен карцином на простатата, нивото на ПСА во крвта е во нормални граници.

Но, општо земено, се смета дека колку се повисоки вредностите на ПСА во крвта толку е поголема шансата за постоење на карцином. Некои пациенти имаат вредности од стотина или илјадници ng/ml во моментот на дијагностицирање на карциномот. Колку е повисоко нивото толку е поголема веројатноста за постоење на напреднат или метастазиран карцином на простатата. Кога почнува да се развива карциномот на простатата и да расте, се продуцира сè поголемо и поголемо количество на ПСА, како што тој прогресира.

За да се утврди природата на болеста не е доволно само да се одреди ПСА во крвта, па затоа се на¬дополнува со дигитален ректален преглед.

ПСА тестот исто така се користи, покрај за рана дијагноза на карциномот, и за следење на ефектот, односно, одговорот од применетата терапија. Успешната терапија го намалува туморот, а со тоа и бројот на карциномски клетки кои продуцират ПСА протеин. Затоа доаѓа до пад на нивото на ПСА во крвта.

Анален преглед (дигитален ректален преглед)

Анален прегледБидејќи аналниот отвор е непосредно под простатата, а карциномот најчесто расте на таа страна од жлездата, лекарот може да ја напипа простатата влегувајќи со прст преку аналниот отвор. Ова испитување е непријатно, но безболно.

Со ПСА тестот се поголеми можностите за откривање на ракот во рана фаза отколку со аналниот преглед. Затоа карциномот откриен со анален преглед обично е поголем, штом може да се напипа.

При прегледот урологот може да ја напипа простатата и да открие некои ирегуларности во нејзината големина, обликот и конзистенцијата. Обично со овој преглед може да се разграничат промените кај карциномот на простатата од оние при бенигната хиперплазија.

Присуството на тврдина во простатата, како и целосно тврда и фиксирана простата е сомнителен наод за карцином. Во тој случај потребно е да се направи и ултразвучен преглед.

Ултразвучен (ехотомографски) преглед

Ултразвучен прегледДоколку погоре наведените два теста покажат сомневање за присуство на карцином на простатата, потребно е да се продожи испитувањето со трансректален ултразвучен преглед. Тој се изведува со внесување на специјална сонда преку чмарот на пациентот.

Ехотомографскиот преглед (ултразвук) користи звуци со висока фрекфенција, кои преку сонда се насочуваат кон простатата. Преку истата сонда се регистрираат одбиените зрачни бранови и врз основа на разликата од влезниот сноп на ултразвучните зраци и одбиените зраци се добива слика за внатрешните органи и структури на телото. Таа слика се гледа на монитор.

Со ехотомографскиот преглед може точно да се одредат: големината, обликот на простатата, како и да се видат одредени абнормалности во нејзината конзистенција.

Биопсија на простата

Ако ПСА тестот е позитивен и при ултразвучниот преглед се видат промени во простатата, следен чекор е биопсија на простатата.

Урологот може за време на ултразвучниот преглед со помош на специјална игла да земе парчиња од ткивото на промената. Обично се земаат 8 до 12 примероци од ткивото на простатата од неколку различни места од жлездата. Биопсијата се изведува со анестезија, но може да биде непријатна. Постои мал ризик од инфекција. Затоа се даваат антибиотици за превенција од инфекција. По биопсијата може да се забележи крв од аналниот отвор, во мочта или да се јави ејакулација. Ова се краткотрајни промени кои брзо исчезнуваат откако ќе се смири местото од каде се земени примероците.

По земањето на примероците од ткивото на простатата, тие се праќаат на микроскопско испитување кај специјалист-патолог. Дефинитивната дијагноза на карциномот на простатата се поставува со микроскопското прегледување на примерокот од ткивото на простатата земен при биопсијата. Патологот може да одреди дали има присуство на карциномски клетки, да го утврди видот на карциномот, како и неговата агресивност (колку брзо може да расте туморот).

Понекогаш карциномот може да биде присутен само во мал дел од простатата. Поради тоа, со биопсијата може да се „промаши“ таа промена и да се добие т.н. „лажно“ негативен наод. Доколку лекарот сепак се сомнева за присуство на карцином, по некое време се повторува биопсијата (ребиопсија).

Комбинираните информации од ПСА тестот, од аналниот преглед и од биопсијата ќе помогнат за поставување на прецизна дијагноза.

Третмански опции за ракот на простатата

Не постои „единствен третман“ за сите пациенти со карцином на простата.

Секој пациент треба да се разгледува одделно и да се избере најдобрата тераписка опција за него.

За одредување на најадекватна тераписка опција за одреден пациент, се разгледуваат многу фактори, како на пример: стадиумот на болеста, Глисоновиот градус и збир, возраста на пациентот, неговата општа состојба и други фактори.

Тераписки опции на карциномот на простатата

Тераписки опции кои се применуваат во лекувањето на карциномот на простатата се:

• активно следење на карциномот,
• хируршки третман (радикална простатектомија),
• радиотерапија,
• модерни техники на зрачната терапија,
• хормонска терапија,
• хемотерапија,
• други третмански опции (палијативна радиотерапија, палијативна хирургија, примена на бисфосфонати, подржувачка и аналгетска терапија).

Примената на тераписките опции зависи пред сè од тоа дали се работи за ран, за локално напреднат или за метастазичен карцином на простатата.

Активно следење на болеста (контролирано чекање)

Ракот на простатата е обично бавно растечки тумор и затоа понекогаш нема потреба од не­гово лекување.

Контролираното чекање, при кое докторот прави редовни испитувања за да провери дали има некои промени, може да биде првичен пристап.

Активното следење на болеста се покажала како добра опција за пациенти кај кои од некоја причина е одлучено да не се започне веднаш со хируршки третман или со радиотерапија.

Aктивното следење подразбира внимателно посматрање на болеста, со цел да се откријат евентуални знаци на прогресија. Тоа следење опфаќа:

• испитување на ПСА во крвта,
• анален преглед на секои 6 месеци,
• биопсија на простата еднаш годишно.

Доколку дојде до влошување на симптомите или ако тестовите укажуваат на раст на кар­циномот, тогаш се започнува со одредена терапија која се планира индивидуално за секој пациент одделно.

Овој метод, односно, оваа тераписка опција може да биде добар избор за:

• пациенти со низок градус на карцином, односно добро диференциран, кој има многу бавен раст,
• пациенти со многу ран стадиум на карцином,
• пациенти во понапредната возраст, над 70 години.
• пациенти кои имаат сериозни заболувања, односно кога нивниот живот е загрозен. Така на пример, кај пациенти со сериозни срцеви заболувања, со висок крвен притисок, или со тешко контролирана шеќерна болест, онкологот може да одлучи дека е подобро тие само да се следат и да не им се даде терапија, со цел да се избегнат потенцијалните компликации.

Терапија по стадиуми за рак на простата

Третман на локализиран карцином на простата

(T1-4, NX, M0)

Не постои општ консензус за тоа кој е најдобриот третман. Ако туморот е добро диференциран и интракапсуларен, 10-годишното преживување изнесува 90-94% со кој било од наведените тераписки модалитети.

Во единствената рандомизирана студија направена досега, радикалната простатектомија значително го намалила специфичниот морталитет од болеста кај стадиумите T1b, T1c и T2 на простатичниот канцер, во споредба со внимателно следење без примена на третман (4,6% спрема 8,9%; средно време на следење 6,2 години). Сепак, не постоела разлика во севкупното преживување. Одлуката за третманот треба да се базира врз клиничкиот стадиум и хистопатолошката класификација, како и врз возраста, општата состојба и коморбидитетот на пациентот.

Пациентот треба да се информира за потенцијалниот бенефит и штета од различните третмански опции пред да се донесе конечната одлука.

Кај клинички локализиран, нискоризичен карцином на простата (Т1-2б, Глисон ≤6, PSA < 10 микрограми/л), надворешната радиотерапија и брахитерапијата се алтернативи на радикалната простатектомија со сличен исход.

За постигнување на локална контрола, таргет-дозата кај екстерната радиотерапија треба да е ≥66 Gy, дадена во 1,8-2,0 Gy фракции, за 6-7 недели.

Андрогената супресија пред, за време или по екстерната радиотерапија значително ја подобрува локалната контрола, ја намалува прогресијата на болеста и го подобрува општото преживување кај пациентите со среден или висок ризик или локално авансиран (Т2-Т4) карцином на простата. Сепак, не постојат доволно докази за препорака за тајмингот на супресијата и нејзиното траење, кое во студиите варира од 3 месеци до 3 години.

Болната гинекомастија треба да се превенира со ирадијација на градите (8-15 Gy во 1-3 фракции) 1-2 недели пред започнувањето со антиандрогенската терапија.

Следење на пациентите по третманот

Завршувањето со терапијата не значи и прекинување на грижата кон болниот.

Карциномот на простатата бара доживотно следење (follow-up). За жал тој може да се јави и многу години по неговото успешно излекување. Регистрирани се случаи на повторување на болеста (рекуренца) и по 10 до 15 години. Затоа, пациентите кои биле успешно излекувани од кар циномот на простатата, мора да прават редовни контроли во текот на целиот свој живот. Успешното следење на болните се остварува само со соработка од страна на пациентот. За таа цел, тој треба да биде доволно здравствено едуциран и запознаен со неговата болест, со нејзиниот тек и со можноста за повторување на болеста и по нејзиното комплетно излекување. Рецидивите може успешно да се лекуваат доколку се откријат на време.

Следењето на пациентот и неговата болест се состои во редовен преглед кај уролог.

Прегледот се состои од:

• земање на податоци за постоењето на одредени симптоми кај пациентот, како: промени во мочањето, крв во мочта, губиток на телесната тежина, болки во коските.
• физикален преглед што вклучува и дигитален ректален преглед со цел да се одреди дали постојат некои промени во простатата или простатичната регија.
• контрола на специфичниот тумор маркер, ПСА. Неговото постепено зголемување над референтните вредности бара и дополнителни испитувања за откривање на евентуално присуство на рекуренца.

Обично, кога нема знаци за рекуренца, следењето треба да биде на секои 2 месеци во тек на првата година, на секој 3 месеци до третата година, потоа на секои 5-6 месеци до петтата го дина. По петтата година, контролите се прават еднаш годишно.

Сепак, одредени фактори на ризик (висок Глисонов збир, висок стадиум на болеста и др.) ќе ја одредат и честотата на контролите кај секој пациент одделно.

За честотата на контролите одлучува онкологот.

Клинички студии

Постојат голем број мултицентрични рандомизирани студии за испитување на ефикасносна на адјувантната максимална андрогена блокада, во споредба со радиотерапијата како самостоен тераписки модалитет кај пациентите со локално напреднат карцином на простатата и со лоши прогностички фактори на болеста.

Радиотераписката Oнколошка Gрупа (РТОГ) има повеќе студии. Овде ќе ги наведеме само двете последни студии.

RTOG 85-31 клиничка студија

Оваа студија ја испитувала ефикасноста на адјувантната хормонотерапија по радикална радиотерапија кај пациентите со локално напреднат карцином на простатата со лоши прогностички фактори, кај кои постои висок ризик од појава на рекуренца на болеста и висок ризик за смрт. Примарната крајна цел на студијата била апсолутното преживување и времето без прогресија на болеста. Во оваа студија биле опфатени вкупно 945 пациенти со Т1-3, Н+, М0 болест. Значи биле опфатени пациенти со локално напреднат карцином на простатата, со зафатени регионални лимфни жлезди, но без присутни дистантни ме¬таста¬зи и со висок Глисонов збир.

Пациентите биле групирани (рандомизирани) во две групи.

Првата група на пациенти (вкупно 477) по реализираната радикална радиотерапија примале адјувантна терапија со Госерелин (Zoladex) 3.6 mg на секои 4 недели во вид на месечна депо-инекција дадена поткожно. Терапијата со Zoladex 3.6 mg започнала во последната недела од радикалната радиотерапија и траела сè додека не се јавиле знаци за прогресија на болеста (релапс, рекуренца).

Втората група на пациенти (вкупно 468) биле лекувани само со радикална радиотерапија и кај нив не била спроведена адјувантна хормонотерапија, туку биле оставени само на следење. Кај овие пациенти терапијата со Zoladex 3.6 mg била вклучена дури при појава на првите знаци на прогресија на болеста. Оваа студија ги следела пациентите 10 години.

Резултатите од студијата покажале значителна предност во сите параметри кај пациентите кои примале адјувантна хормонотерапија (првата група пациенти).

Разликата во овие две групи за различните параметри е следнава: Апсолутнaта 10 годишна стапка на преживување кај групата лекувана со комбинирана радиотерапија и хормонотерапија споредена со онаа група лекувана само со радиотерапија изнесува 49%, наспроти 39%.

Zoladex адјувантната терапија сигнификантно го намалува ризикот од смрт приближно кај 25% пациенти.

Со оглед на резултатите од оваа студија, адјувантната хормонотерапија е прифатена како стандарден третман за пациентите со локално напреднат карцином на простата и со лоши прогностички фактори (висок Глисонов збир).

RTOG 92-02 клиничка студија

Оваа голема мултицентрична рандомизирана студија ја покажала користа од адјувантната хормонотерапија по радикалната радиотерапија кај пациенти со локално напреднат карцином на простатата и лоши прогностички фактори.

Исто така, бил евалуиран и ефектот од различното времетраење на адјувантната хормонска терапија кај пациентите по реализираната радикална радиотерапија. Утврдено е дека долготрајната адјувантна хормонотерапија има предност над краткотрајната адјувантна хормонотерапија.

Оваа студија вклучила вкупно 1514 пациенти со локално напреднат карцином на простата (Т2ц-4) и со ниво на ПСА помало од 150 ng/ml.

Сите пациенти примиле хормонотерапија со Zoladex 3.6 mg и Flutamide два месеци пред и два месеци за време на радиотерапискиот третман. Потоа, пациентите биле рандомизирани во две групи:

Првата група (753 пациенти) го продолжила лекувањето со Zoladex 3.6 mg како монотерапија во тек на 2 години.

Втората група (761 пациенти) била оставена на следење и не примила дополнителна терапија по завршеното зрачење.

Средното време на следење на пациентите било 5.8 години.

Првата група на пациенти со долготрајна хормонотерапија покажала предности во: времето до прогресија на болеста (54% наспроти 34% во втората група), локалната прогресија (6% наспроти 13%), појавувањето на оддалечени метастази (11% наспроти 17%) и биохемискиот релапс (покачен ПСА) -21% наспроти 36%.

Смртност од карциномот: 33 пациенти умреле во првата група, наспроти 44, во втората група.

Посебно била испитувана ефикасноста на продолжената адјувантна хормонотерапија кај пациентите со висок Глисонов збир 8-10. Резултатите покажале дека 5 годишното преживување било значително повисоко во групата пациенти кои примале продолжена хормонотерапија со стапка од 80%, наспроти 69% во втората група со краткотрајна хормонотерапија.

Кај пациентите со Глисонов збир 8-10, во првата група умреле 12 пациенти, а во втората дури 29. Според оваа студија се смета дека долготрајната адјувантна хормонотерапија треба да се применува кај пациентите со лошо диференцирани тумори и локално напреднат карцином на простатата.

Со оглед на резултатите, двете студии RTOG 92-02 и RTOG 85-31 ја докажале: предноста на примената на адјувантната хормонотерапија со Zoladex® по радиотерапијата, во споредба со радиотерапијата како самостоен третман, супериорноста на пролонгираната адјувантна хормонотерапија со Zoladex® по радиотерапијата во споредба со краткотрајната адју¬вантна те¬рапија и тоа во:

• времето до прогресија на болеста (DFS) кај сите пациенти
• времето на севкупно преживување (OS) -10 годишно следење
• особен бенефит кај пациенти со висок Gleason 8-10 (5 годишно следење).