Рак на белите дробови

Карцином на белите дробови

Карциномот на белите дробови се јавува како последица на неконтролирно мултиплицирање (делење) на клетките на белодробното ткиво, обично, тоа се клетките кои ги обложуваат дишните патишта.

Се разликуваат два основни вида на белодробен карцином: микроцелуларен и немикроцелуларен карцином. Овие видови на белодробен карцином се дијагностицираат врз база на тоа како малигните клетки изгледаат под микроскоп (при патохистолошки преглед на материјалот земен при биопсија со бронхоскопија).

Инциденцата и морталитетот на белодробниот карцином се во постојан пораст во последниве 5 децении, за машката популација, и во последниве 2 децении за женската популација.

Белодробниот карцином се наоѓа на прво место по честота на јавување од сите малигни заболувања кај мажите (според светските статистики инциденцата изнесува од 20 до 22%).

Белодробниот карцином е на трето место по честота на јавување од сите малигноми кај жените (инциденца 11%).

Тој е најчеста причина за смрт од малигни заболувања и кај двата пола (34% кај мажот и 21% кај жената).

Статистичките податоци за белодробниот карцином за 2008 година, за САД се:

• регистрирани нови случаи: 215,020
• умрени: 161,840

Причини и фактори на ризик за ракот на белите дробови

Основната причина за појавата на белодробниот карцином не е позната. Заболувањето е резултат на делувањето на бројни физички, хемиски и биолошки предизвикувачи, кај пациенети со предиспозиција за ова оболување.

Постојат одредени фактори на ризик, кои ја зголемуваат можноста за појава на белодробниот карцином кај некои луѓе. Но, проблемот е комплексен и до денес не се познати сите фактори на ризик.

Но, постоењето на еден или повеќе фактори на ризик, не значи дека и ќе дојде до развој на ова малигно заболување. Од друга страна пак, и лица кои немаат ниту еден фактор на ризик, заболуваат од белодробен карцином.

Како познати фактори на ризик за ова малигно заболување се наведуваат следните:

Возраст

Белодробниот карцином најчесто се јавува во напредната возраст. Тој е најчесто застапен во 6-тата деценија од животот.

Инциденцата на белодробниот карцином рапидно се зголемува од помалку од 1 на 100 000 жители пред 30 годишна возраст, на дури 329.9 на 100 000 жители, помеѓу 70 и 74 годишна возраст.

Според тоа, возраста е еден од ризик факторите за белодробниот карцином. Колку што е понапредна возраста, толку и ризикот за ова заболување е поголем.

Пол

Мажите почесто заболуваат отколку жените и тој однос е 2.4: 1.

Генетска предиспозиција (позитивна фамилијарна анамнеза)

Ова заболување почесто се јавува кај лица кои имале членови во своето семејство со белодробен карцином (родители, брат или сестра). Овој зголемен ризик во некои семејства може да биде поради една или повеќе причини. Така, тие може да имаат некои заеднички навики, како пушењето, потоа, да живеат во места со канцерогени супстанции како што е радонот. Тие може да имаат наследен зголемен ризик во своите гени.

Неколку генетски карактеристики се најдени во клетките на белодробниот карцином што може да го фаворизираат неговиот развој. Пред се, тоа се тумор супресорните гени, чии продукти ја контролират клеточната инфилтрација и чија инактивација (мутација) ги елиминира супресорните механизми што ја спречуваат малигната алтерација на клетките. Во оваа група спаѓаат повеќе гени, меѓу кои и генот p53, кој е поврзан со развојот на белодробниот карцином.

Пушење

Пушењето е главен фактор на ризик за настанувањето на белодробниот карцином. Околу 90 % од белодробните карциноми кај мажите и околу 83% кај жените, се оценети дека се предизвикани од тутуновиот дим, било да е тој внесен активно, преку пушење или пасивно, преку престојување во простории каде се пуши (пасивни пушачи).

Пушачите на цигари заболуваат 25 до 30 пати почесто во споредба со непушачите.

Ризикот за настанување на белодробниот карцином се зголемува со бројот на дневно испушените цигари (повеќе од 20 цигари дневно), времетраењето на пушењето, возраста кога започнало пушењето, од вдишувањето на тутуновиот дим, како и од количината на катранот и никотинот во цигарите (од видот на цигарите).

Според тоа, поголем ризик имаат лица кои рано почнале да пушат, кои пушат повеќе од 25 цигари дневно, кои длабоко го вдишуваат тутуновиот дим, кои ги пушат цигарите до крај (на крајот цигарите содржат најголема количина на катран, кој е канцероген) и кој пушат цигари со висок % на никотин и катран.

Со вдишувањето на димот од цигарите се внесуваат аеросоли во долните партии на белите дробови. Димот содржи голем број на канцерогени супстанции, а меѓу нив се: полицикличните јаглехидрати, нитроамидите и бензопиренот, кои се едни од најсилните канцерогени материи.

Лицата кои се откажале од пушење имаат помал ризик да заболат од белодробен карцином отколку ако продолжеле да пушат, но нивниот ризик е сепак поголем од оној кај непушачите. Колку повеќе луѓе се откажат од пушење, стапката на белодробниот карцином кој се јавува кај пушачите ќе опаѓа и процентот на белодробни карциноми кои се јавува кај лицата кои се откажале од пушење ќе се зголемува.

Марихуана

Марихуаната содржи многу повеќе катран отколку цигарите. Марихуаната се вдишува многу длабоко и димот подолго време останува во белите дробови. Таа се пуши до крај каде и концентрацијата на катранот е највисока. Многу канцерогени супстанции, кои се најдени во димот од цигарите, ги има и во димот од марихуаната. Бидејќи марихуаната е недозволена со закон и се продава илегално, не е можно да се контролира дали таа содржи и габички, пестициди или други адитиви.

Медицинските студии укажуваат дека марихуаната може да предизвика и рак на устата и грлото.

Белодробни заболувања и трауми

Појавата на белодробниот карцином се доведува во врска со хроничната опструктивна белодробна болест. Пациенти кој боледуваат од ова хронично заболување имаат поголем ризик да развијат белодробен карцином. Кај повеќето од нив се развива т.н. „скар“ (лузна) карцином, кој се развива на претходно постоечка лузна во белите дробови. Овој тумор хистопатолошки е аденокарцином.

Така, туберкулозата на белите дробови го зголемува ризикот за белодробен карцином, посебно во деловите на белите дробиви кои се со лузни ( „скар“ карцином).

Лица кои биле веќе лекувани од белодробен карцином се со поголем ризик да развијат втор белодробен тумор отколку лица кои немале белодробен карцином. Воспаление и лузни во белодробното ткиво може да се јават и при вдишување на некои минерали, како и при бактериски и вирусни пнеумонии.

Пациенти со склеродермија, исто така, имаат зголемен ризик за развој на белодробен карином.

Канцерогени од животната средина и професионални канцерогени супстанции

Утврдено е дека бројот на заболени од белодробен карцином е поголем во индустриски развиените земји и во големите градови, отколку во руралните средини. Причина за тоа е аерозагаденоста. Загадениот воздух содржи во себе многу канцерогени супстанции, кои со дишењето се внесуваат во белите дроови.

Исто така, опишани се и други фактори на ризик како што се: професионална изложеност на хемиски и индустриски супстанции (азбест, нафтени деривати и друго), изложеност на рударите во рудниците со јагленова прашина, хром, ураниум, никел и други.

Азбестоза

Изложувањето на азбест е сигнификантен фактор на ризик за одреден тип на белодробен карцином т.н. мезотелиом, кој започнува во плеврата (белодробната обвивка). Работниците кои се изложени на делувањето на азбестот и кои се пушачи го зголемуваат својот ризик за добивање на белодробен карцином дури за 50 до 100 пати.

Радон

После цигарите радонот се смета за втор по важност предизвикувач на рак. Како природно присатен радиоактивен гас, радонот е познат како канцероген и го зголемува ризикот за појава на ракот на белите дробови. За прв пат бил разгледуван кај рударите кои ископувале ураниумова руда со голем степен на изложеност на радонот.

Радонот може да се акумулира во домовите како и во други згради, но во многу пониска концентрација.

Некои од највисоките природни концентрации на радонот во Велика Британија биле откриени во југозападниот дел, но концентрации повисоки од просечно дозволените се најдени и во други делови на Британија.

Според една направена студија за изложеност на радонот се дошло до заклучок дека тој може да е одговорен за приближно 9% од вкупните случаеви на рак на белите дробови во државите од Европската унија.

Изложеноста на радонот го зголемува ризикот за добивање на рак на белите дробови кај двете групи, пушачи и непушачи, во ист процент, но неговиот ефект е поголем кај пушачите, кои се и со повисок ризик за појава на рак на белите дробови. На пример, при концентрација на 800 бекерели (Bq)/m3, апсолутниот ризик за појава на рак на белите дробови до возраст од 75 години помеѓу непушачите е околу 0,93%, додека пак кај пушачите тој достигнува 21,6%.

Просечната надворешна концентрација на радонот во Европа се проценува дека е околу 59 Bq/m3.

Радиотерапија на белите дробови

Лицата кај кои била спроведена зрачна терапија во пределот на белите дробови, имаат поголем ризик за белодробен карцином, посебно ако се и пушачи.

Посебно ризични пациенти се оние кои се третирани со радиотерапија поради Хочкин тумори, или жени кои биле озрачени по оперативен зафат на дојката, поради карцином на дојка. Ризикот е поголем, доколку се тие пациенти и пушачи.

Исхрана

Научниците ги испитуваат различните видови на храна со цел да утврдат како тие можат да го променат ризикот за добивање на белодробен карцином. Сепак, изхраната може да има мало влијание во настанувањето на белодробниот карцином, во споредба со она кое го има пушењето.

Јадењето на храна богата со масти од животинско потекло може да го зголеми ризикот за белодробен карцином.

Пиењето на алкохол може, исто така да го зголеми ризикот. Сепак, тешко е да се каже колку од ризикот кај лицата што пијат е всушност од тутуновиот дим, бидејќи многу луѓе и пушат и пијат.

Некои состојки во храната можат да помогнат во превенција на белодробниот карцином. Исхрана богата со свежо овошје и зеленчук го намалува ризикот за развој на карцином, а со тоа и за развој на белодробниот карцином.

Како протектори се сметаат антиоксиданците, како што се: витамин Ц, Е, селен и бета каротинот. Консумирање на храна богата со овие витамини и минерали може да го намали ризикот за настанување на белодробен карцином.

Земање на бета каротин супременти (таблети) не се препорачува, бидејќи тоа може напротив да го зголеми ризикот кај некои пушачи.

Превенција и скрининг на ракот на белите дробови

Како превенција за настанувањето на белодробниот карцином се наведува избегнување на факторите на ризик за ова малигно заболување. Секако дека не можеме да влијаеме на сите познати фактори на ризик за белодробниот карцином. Така на пример, не можеме да влијаеме на возраста, полот, на генетската предизпозиција, но на некои фактори на ризик можеме да влијаеме и да ги избегнуваме.

Фактори на ризик на кои може да влијаеме и може да ги избегнеме

Пушење – ПРЕСТАНЕТЕ СО ПУШЕЊЕ

Во прв ред може да влијаеме на еден многу важен и главен фактор на ризик за настанување на белодробниот карцином, а тоа е пушењето.

Пушењето е главен фактор на ризик за настанување на белодробен карцином. Околу 90 % од белодробните карциноми кај мажите и околу 83% кај жените, се оценети дека се предизвикани од тутуновиот дим, било да е тој внесен активно, преку пушење или пасивно, преку престојување во простории каде се пуши (пасивни пушачи).

Пушачите на цигари заболуваат 25 до 30 пати почесто во споредба со непушачите.

Ризикот за настанување на белодробниот карцином се зголемува со бројот на дневно испушените цигари (повеќе од 20 цигари дневно), времетраењето на пушењето, возраста кога започнало пушењето, од вдишувањето на тутуновиот дим, како и од количината на катранот и никотинот во цигарите (од видот на цигарите).

Според тоа, поголем ризик имаат лица кои рано почнале да пушат, кои пушат повеќе од 25 цигари дневно, кои длабоко го вдишуваат тутуновиот дим, кои ги пушат цигарите до крај (на крајот цигарите содржат најголема количина на катран, кој е канцероген) и кој пушат цигари со висок % на никотин и катран.

Со вдишувањето на димот од цигарите се внесуваат аеросоли во долните партии на белите дробови. Димот содржи голем број на канцерогени супстанции, а меѓу нив се: полицикличните јаглехидрати, нитроамидите и бензопиренот, кои се едни од најсилните канцерогени материи.

Лицата кои се откажале од пушење имаат помал ризик да заболат од белодробен карцином отколку ако продолжеле да пушат, но нивниот ризик е сепак поголем од оној кај непушачите. Намалување на ризикот од појава на белодробен карцином се јавува и кај долгогодишни пушачи кои престанале да пушат.

Најдобар начин да се избегне добивањето на рак на белите дробови е да се престане со пушење. Некои долгогодишни пушачи сметаат дека престанувањето со пушење нема да има големо влијание на намалувањето на ризикот. Но, клиничките студии сепак покажале дека и долгогодишните пушачи, ако престанат да пушат имаат намален ризик да заболат од белодробен карцином, во споредба со оние кои продолжиле да пушат. Пушачите кои престанале да пушат повеќе од 15 години, имаат 80 до 90% намален ризик за развој на белодробен карцином, споредено со лицата кои продолжиле со пушење.

Канцерогени од животната средина и професионални канцерогени супстанции

Утврдено е дека бројот на заболени од белодробен карцином е поголем во индустриски развиените земји и во големите градови, отколку во руралните средини. Причина за тоа е аерозагаденоста. Загадениот воздух содржи во себе многу канцерогени супстанции, кои со дишењето се внесуваат во белите дроови.

Азбестоза

Изложувањето на азбест е сигнификантен фактор на ризик за одреден тип на белодробен карцином т.н. мезотелиом, кој започнува во плеврата (белодробната обвивка). Работниците кои се изложени на делувањето на азбестот и кои се пушачи го зголемуваат својот ризик за добивање на белодробен карцином дури за 50 до 100 пати.

Опишани се и други фактори на ризик како што се: професионална изложеност на хемиски и индустриски супстанции (нафтени деривати и друго), изложеност на рударите во рудниците со јагленова прашина, хром, ураниум, никел и други.

Радон

После цигарите радонот се смета за втор по важност предизвикувач на рак. Како природно присатен радиоактивен гас, радонот е познат како канцероген и го зголемува ризикот за појава на ракот на белите дробови. За прв пат бил разгледуван кај рударите кои ископувале ураниумова руда со голем степен на изложеност на радонот.

Радонот може да се акумулира во домовите како и во други згради, но во многу пониска концентрација.

Избегнувањето на професионалната изложеност на азбест, радон, нафтени деривати, јагленова прашина, како и на други професионални канцерогени, значително го намалува ризикот за развој на белодробен карцином.

Исхрана

Научниците ги испитуваат различните видови на храна со цел да утврдат како тие можат да го променат ризикот за добивање на белодробен карцином. Сепак, изхраната може да има мало влијание во настанувањето на белодробниот карцином, во споредба со она кое го има пушењето.

Внесување на храна богата со масти од животинско потекло може да го зголеми ризикот за белодробен карцином.

Некои состојки во храната можат да помогнат во превенција на белодробниот карцином. Исхрана богата со свежо овошје и зеленчук го намалува ризикот за развој на карцином, а со тоа и за развој на белодробниот карцином.

Како протектори се сметаат антиоксиданците, како што се: витамин Ц, Е, селен и бета каротинот. Консумирање на храна богата со овие витамини и минерали може да го намали ризикот за настанување на белодробен карцином.

Земање на бета каротин супременти (таблети) не се препорачува, бидејќи тоа може напротив да го зголеми ризикот кај некои пушачи.

Скрининг тестови за белодробниот карцином

Бројни клинички студии ја испитуваат улогата на скринингот за белодробниот карцином. Во овие студии, пушачите (кои се со висок ризик) биле поделени во две групи. Кај едната група на пушачи се спроведувале скрининг тестови, додека кај другата група тие не се спроведувале. Двете групи биле следени повеќе години.

Податоците добиени од овие студии, до денес не покажаа дека скринингот за белодробниот карцином помага во намалувањето на смртноста кај човекот. Поради ова, експертите сеуште не го препорачуваат скринингот.

Сепак, податоците од овие студии се предмет на бројни дебати. Дел од експертите сепак го посочуваат фактот дека резултатите покажале како скринигот помага при процесот на рано дијагностицирање и пет-годишниот период на преживување. Сепак, критичарите пак напоменуваат како податоците се тешки за толкување. Дебатата на оваа тема и понатаму продолжува и сé повеќе студии почнуваат да се спроведуваат како би можеле подобро да ја разбереме улогата на скрининг студиите за белодробниот карцином.

Поради недостаток на податоци за ефикасноста на скринингот за белодробниот карцином, повеќето од испитувањата разгледани подолу не се автоматски и препорака, но само се понудени на пушачите како дел од тековни клинички студии. Единствен исклучок претставува годишното рентген снимање на градите.

Рентденграфија на градниот кош – Повеќе медицински установи стандардно препорачуваат годишно рендгенграфско снимање на градниот кош за пациентите кои пушат. Некој експери, при анализирањето на резултатите добиени од клиничките студии, дошле до заклучок дека ваков редовен годишен преглед е корисен за пациентите со белодробен карцином.

Спроведени се две големи студии со цел да се дознае дали почестите рендгенографски прегледи помагаат при скрининг процесот кај белодробниот карцином. До сега, овие студии не покажале директен бенефит од ова, во смисла на намалување на смртноста кај белодробниот карцином,. кај пациентите кои имале почести рендгенографски прегледи, повеќе белодробни карциноми биле откриени во почетните фази, тие биле почесто отстранувани по хируршки пат и пациентите имале подолг период на преживување (од моментот на дијагностицирањето), отколку пациентите кои имале понередовни рендгенографски прегледи.

Сепак, крајниот процент на смртноста кај белодробниот карцином не бил значително намален.

Компјутерската томографија (КТ скен) – Студиите направени кај компјутерската томографија (КТ скен) на белите дробови покажале дека тој помага при рано откривање на белодробниот карцином, но сеуште не е јасно дали ова ќе влијае на бројот на пациенти кои умираат од овој малигном.

Преглед на спутум – Некој студии ја разгледувале ефикасноста од анализата на спутумот, со цел да се открие присуство на малигни клитки, а со тоа и раната детекција на ракот. До сега, не постои јасна корист од оваа скрининг процедура. Дополнителни студии кои користат нови технологии за испитување на спутумот се во тек.

ПЕТ скен (Positron Emission Tomography Scan) – Научниците трагаат по многу други начини и дијагностички процедури кои би помогнале во откривањето на белодробниот карцином. ПЕТ скенот е процедура при која се инјектира мала количина на радиоактивна гликоза во вените. Скенерот ротира околу телото на пациентот и прави серија од слики. Оваа скрининг процедура се комбинира со KT скенот.

Другите студии, како директната визуелизагина на дишните патишта со бронхоскопија и анализи за туморски маркери се два теста кои може да се користат во идните студии.

Клинички студии – Бидејќи податоците за скринингот на белодробниот карцином не се убедливи во тек се голем број на клинички студии, кои ги испитуваат различните скрининг модалитети и нивната ефикасност. Пушачите и бившите пушачи може да бидат повикани да учествуваат во овие клинички студии.

Иако е логично да се мисли дека раната детекција на белодробниот карцином е добра идеа, важно е да се разбере дека рутинскиот скрининг за белодробниот карцином не може да биде препорачан сé додека научниците јасно не покажат дека тој рутински скрининг дава бенефит. Препораките за скринингот на белодробниот карцином сеуште се во фаза на развој и ќе помине уште долго време додека податоците од овие студии бидат објавени.

Заклучок

• Пациентите кои пушат се подложни на поголем ризик од добивање на белодробен карцином. најдобар начин да се избегне ова е да не се пуши. Дури и долгогодишните пушачи може да имаат корист од откажувањето.
• Истражувачите се обидуваат да пронајдат начин како да им помогнат на пушачите и непушачите кои заболеле од белодробен карцином да живеат подолго. Раното дијагностицирање и скрининг се главниот фокус на овие напори.
• Сеуште не е јасно дали скринингот може да помогне во намалување на бројот на луѓето кои умираат од оваа болест. Во тек се клинички студии кои ќе помогнат да се дојде до одговорот на ова и некои други прашања.

Симптоми и знаци на белодробниот карцином

Симптомите и знаците кај болните со белодробен карцином се должат на присуството на примарниот тумор и на неговиот локален раст и ширење во околното здраво ткиво. Исто така, можат да бидат присутни и симптоми и знаци поради ширењето на туморот во регионалните лимфни јазли, како и поради присутни метастази во оддалечените ткива и органи. Можни се и симптоми и знаци од секундарните ефекти на туморот (паранеопластични синдроми).

Ретко болеста се открива во нејзиниот асимптоматски период, кога нема никакви симптоми на болеста и кога таа случајно се открива на рендгенграфија на белите дробови (во 6% од случаите).

Локални симптоми

Околу 27% од пациентите со белодробен карцином имаат симптоми од страна на присутниот тумор и неговиот локален раст. Симптомите се различни, во зависнот од локализацијата на туморот: централна или периферна.

При централна локализација, туморот може да предизвика упорна, сува кашлица, која долго трае и не се смирува со антибиотска терапија. Може да се јават и хемоптизиии (искашлување на крв), како пореметувања во дишењето: отежнато дишење, чувство на немање доволно воздух, напади на гушење. Може да биде присутна и болка во градите , како и симптоми на пнеумонија (воспаление на белите дробови). Често е присутна општа слабост, малаксалост, како и чести повторувани пневмонии и бронхитиси.

При периферна локализација на туморот, често се јавува кашлица, а со зафаќање на плеврата, се јавува болка во градите и плеврален извлив, кој може да доведе до отежнато дишење. Болки во адите, а поради притисок на срцето и пореметена срцева акција.

При локализација на туморот на белодробниот врв, тој може да ги зафати структурите на градниот sид, како и вратните и градните нерви. Овој вид на тумор е наречен Pancoast`s или супериор сулкус тумор. Тој клинички се карактеризира со болки во рамото кои се шират по должината на раката и со појава на т.н. Horner-ов синдром, кои го карактеризира постоење на клинички тријас: птоза (спуштен очен капак, миоза (стеснување на зениците) и ендофталмус (вдлабнатост на очното јаболко во очната дупка).

Регионални симптоми

Симптомите кои произлегуваат од директното ширење на туморот во околните здрави структури или во регионалните лимфни јазли се разновидни.

Така, доколку туморот со своето локално ширење го зафати хранопроводникот или го притиска од надвор, може да се јави отежнато голтање.

Доколку дојде до компресија или инфилтрација на големата вена кава (vena cava superior) се јавува т.н. синдром на вена кава.

Горната вена кава е главна вена во градниот кош која ја носи крвта од горните делови на телото до срцето.

Синдромот на вена кава е делумна оклузија на вена кава. Делумната оклузија доведува до намален проток на крвта низ оваа вена. Симптомите на синдромот на вена кава супериор се: промена на гласот, кашлица, конфузна состојба, зголемени и проширени вени во горните делови на делото, посебно во рацете, вратот и лицето, оток на рацете, вратот и лицето и отежнато голтање.

Според тоа, синдромот на вена кава претставува збир на симптоми и знаци, кои настануваат поради опструкција на венската и лимфната дренажа во горниот дел на градниот кош, главата и вратот и горните екстремитети.

Клиничката слика на овој синдром прв ја опишал William Hunter во 1757 година, кога во повеќето случаи, овој синдром се јавувал како последица на туберкулозни и сифилични воспаленија на белите дробови, а само 37% бил предизвикан од малигна болест.

Современите испитувања покажале дека приближно 95% од случаите на синдромот на вена кава се последица на малиген процес во градниот кош, и тоа 85-90% од бронхогениот карцином.

Секундарната опструкција на горната вена кава (vena cava superior) кај белодробниот карцином е резултат од директната инвазија од страна на туморот ( во 68%) или од надворешна или внатрешна компресија, или пак се присутни и двата механизми. Тежината на клиничката слика зависи од брзината на настанувањето на опструкцијата, како и од нејзината локализација.

Често симптоми при белодробниот карцином е и дисфонијата (засипнат глас), која се јавува заради инфилтрација или компресија на нервот рекуренс.

Поради парализа на нервот френикус, поради негова инфилтрација или компресија од надвор, доведува до подигање ан дијафрагмата и до појава на опежнато дишење (диспнеа).

Доколку е зафатена срцевата обвивка, може да се јават знаци на срцева тампонада.

Системски симптоми

Доколку белодробниот карцином се расее преку крвта или лимфата во оддалечените ткива и органи, тогаш клиничката слика на болеста ќе зависи од тоа кој орган или ткиво е зафатен со метастази. Доколку малигните клетки навлезат во крвотокот, тие може да се расеат и да дадат метастази во било кој оддалечен орган или ткиво. Не постои дел од организмот во кој не може да се развијат метастази од белодробниот карцином.

Сепак, кај карциномот на белите дробови, најчесто се јавуваат коскени метастази ( во околу 25% од случаите), метастази во црниот дроб (во околу 20% од случаите), во оддалечените лимфни јазли (во 20% од случаите) и во мозокот (кај 5 do 10 % од случаите).

Според тоа, при коскени метастази ќе бидат присутни интензивни болки во коските, со можни патолошки скршеници.

При постоење на метастази во црниот дроб, ќе се јави зголемен, болен црн дроб (хепатомегалија), со пореметување на бројните метаболни функции во организмот, со појава на жолтица, општа слабост, малаксалост, па дури и појава на коматозна состојба.

При постоење на метастази во мозокот, често се јавуваат неуролошки симптоми како: интензивни главоболки, повраќање, дупло гледање, пореметена равнотежа.

Паранеопластични синдроми

Белодробниот карцином е поврзан со бројни паранеопластични синдроми, коишто може да бидат и единствена манифестација на болеста.

Паранеопластичните синдроми се клинички синдроми кои се јавуваат како последица на постоење на одредени биолошки активни супстанции, синетизирани од страна на малигните клетки. Паранеопластичните синдроми може да бидат единствена манифестација на малигната болест, и свртувајќи го вниманието кон основната болест, за која се карактеристични, овозможуваат нејзино порано дијагностицирање, а со тоа и подобрување на ефикасноста на терапијата.

Дијагностички постапки

Поставување на дијагноза кај белодробниот карцином

Дијагнозата се поставува со внимателно земена анамнеза, физикален преглед по системи, лабораториски испитувања, испитување на функцијата на белите дробови, рендгенографски испитувања, инвазивни дијагностички процедури (за цитолошка и хистолошка дијагноза), радиоизотопски и ехотомографски испитувања.

При анамнезата, особено се обрнува внимание на присутната кашлица, на хемоптизиите и навиката на пушење.

Секоја упорна кашлица, која долго време трае, не се смирува со примена на антибиотска и симптоматска терапија, е сомнителна за белодробен карцином.

Исто така, хемоптизиите се важен и карактеристичен знак на белодробниот карцином.

Затоа, по земање на добра и детална анамнеза, искусниот лекар може да се посомнева за постоење на белодробен карцином и да назначи и други, дополнителни испитувања, со цел да се постави точна и рана дијагноза.

Лабораториски испитувања

Во рутински испитувања спаѓаат: крвна слика и седиментација. Покрај рутинските испитувања, потребно е да се испитаат и хепаталните ензими, алкалната и киселата фосфатаза, уреата, креатиннот и електролитите.

Радиографски испитувања

Рендгенграфија на бели дробови

Нативната снимка на белите дробови е значајна и едноставна метода со која се одредува локализацијата и карактеристиките на туморската маса и евентуалната проширеност во регионалните лимфни јазли (хиларни и медијастинални). Исто така, може да се приметат и други промени, како подигната дијафрагма при парализа на нервот френикус, деструкција на ребра или прешлени, воспалителни процеси и друго.

Рендгенграфијата на белите дробови е почетна и основна метода во дијагнозата на белодробниот карцином.

Компјутеризирана томографија на белите дробови

Компјутерската томографија (КТ) користи посебна опрема со рендген зраци за добивање на слики од телото од различни агли. Податоците се анализираат и се обработуваат со помош на компјутер. Така се добиваат дигитални слики кои прикажуваат пресеци на телото низ органите и ткивата. На тој начин се овозможува тродимензионален детален приказ на надолжни и на напречни пресеци на сите ткива и органи. КТ е најпрецизна дијагностичка метода.

КТ дава морфолошки изглед на туморот, овозможува да се измери неговата големина, да се утврди прецизната локализација на туморот како и неговата проширеност во околните ткива и структури.

Оваа дијагностичка процедура е безболна и не дава несакани ефекти.

Компјутеризираната томографија на белите дробови е софистицирана метода, која е 73% сензитивна и дури 80% специфична при одредувањето на стадиумот на белодробниот карцином. Таа е посупериорна метода во споредба со конвенционалните рендгенграфски испитувања, затоа што во повисок процент може да покаже проширеност или метастази во регионалните лимфни јазли (хиларни и медијастинални).

Лимфните јазли до 1 cm се сметаат за негативни (без метастази).

Лимфните јазли со големина од 1 до 2 cm се сметаат за суспектни,а лимфните јазли поголеми од 2 cm се сметаат за метастатски.

При тумор по потекло од белодробниот врв (apex), КТ скенот може точно да ja процени проширеноста на туморот во соседните структури.

Со преглед на горниот дел од абдоменот се евалуираат лимфните јазли во таа регија како и црниот дроб.

Меѓутоа КТ скенот не може да ги разграничи воспалителните процеси од малигномите, како и микроскопските метастази во нормалните лимфни јазли (со големина до 1 cm).

КТ се користи за прецизно водење на биопсијата и на другите минимално инвазивни процеду¬ри, како и за планирање на хируршкиот третман и за утврдување на опе¬рабилноста на туморот.

КТ се користи и за планирање и за соодветно администрирање на радиотерапијата со помош на КТ симулатор.

Ехотомографскиот преглед на абдомен

Ехотомографскиот преглед (ултразвук) користи звуци со висока фрекфенција, кои преку сонда се насочуваат кон телото на пациентот. Преку истата сонда се регистрираат одбиените зрачни бранови и врз основа на разликата од влезниот сноп на ултразвучните зраци и одбиените зраци се добива слика за внатрешните органи и структури на телото. Таа слика се гледа на монитор.

Ехотомографскиот преглед на абдоменот ни дава преглед на сите органи и структури во абдоменот, а посебно е корисна дијагностичка метода за откривање на метастази во црниот дроб и лимфните јазли.

Оваа метода се користи кај белодробниот карцином за откривање на евентуално присутни метастази во абдоменот, со што помага во одредувањето на стадиумот на болеста.

Компјутерска томoграфија на абдомен

Компјутерската томографија (КТ) користи посебна опрема со рендген зраци за добивање на слики од телото од различни агли. Податоците се анализираат и се обработуваат со помош на компјутер. Така се добиваат дигитални слики кои прикажуваат пресеци на телото низ органите и ткивата. На тој начин се овозможува тродимензионален детален приказ на надолжни и на напречни пресеци на сите ткива и органи. КТ е најпрецизна дијагностичка метода.

КТ на абдоменот дава приказ на сите ткива и органи во абдоменот, и е многу попрецизна дијагностичка метода од ехотомографијата на абдоменот. Со оваа метода може да се откријат присутни метастази во црниот дроб, во лимфните јазли во абдоменот, како и во другите органи во абдоменот, кај ракот на белите дробови.

КТ се користи за прецизно водење на биопсијата и на другите минимално инвазивни процедури.

Оваа дијагностичка процедура е безболна и не дава несакани ефекти.

Сцинтиграфски преглед (скен) на скелетот

Белодробниот карцином најчесто дава коскени метастази (околу 25%), кои настануваат со расејување на карциномските клетки по крвен пат. Може да биде зафатена која било коска од телото, но најчесто промените се во ‘рбетот и на карлицата.

Со сцинтиграфскиот преглед на скелетот се откриваат овие промени во целиот скелет.

Овој преглед се изведува со претходно вбризгување на раствор со радиоактивен технициум кој се аплицира во вена. По 90 минути од аплицирањето се прави сцинтиграфскиот преглед. Радиоактивниот технициум се депонира во метастатските промени во сите коски од скелетот и на тој начин се добива снимка на која се гледаат метастазите како темни зони.

Методата е безболна и не дава никакви несакани ефекти.

Многу е прецизна и со неа може да се откријат и најмали промени во коските, кои не се гледаат на обична рендгенска снимка.

Градус и стадиуми

Стадиуми на болеста

Стадиум на болеста претставува утврдување на нејзината проширеност.одредувањето на стадиумот на болеста е клучен фактор за спроведуавње на адекватна терапија кај секој пациент ооделно. СПоред тоа, стадиумот има тераписки и прогностички цели.

Клиничкиот стадиум на болеста се одредува според критериумите на UICC (TNM-tumor, nodus, metastasa) и на VALCSG (ограничена и проширена болест).

TNM-класификација

T – примарен тумор

• TX – примарниот тумор не е можно да се процени. Во спутумот или во промивката на бронхијалното стебло се најдени малигни клетки, меѓутоа туморот не може да се види со било која метода;
• T0 – Нема доказ за присуство на примарен тумор;
• T1 – тумор во големина до 3 cm во најголем дијаметар, опкружен со белодробно ткиво или со висцерална плевра и горе не се шири повеќе од лобарен бронх (не е зафатен главниот бронх).
• T2 – туморот е поголем од 3 cm во пречник, ја зафаќа висцералната плевра. Го зафаќа главниот бронх, меѓутоа до 2 cm од карината или е придружен со ателектаза или опструктивен пневмонит, проширен во хилусот, но не го зафаќа целото белодробие;
• T3 – тумор со која било големина со директна инвазија на:
  торакален ѕид (вклучително superior sulcus) дијафрагма, медијастинална плевра, париетален перикард, тумор на главен бронх < 2 cm дистално од карина, без инвазија на карина, ателектаза на цело белодробно крило
• T4 – тумор од која било големина со директна инвазија на:
  медијастинум, срце, големи крвни садови, трахеа, хранопроводник, прешленско тело, карина, туморски нодули во ист лобус, тумор со малигна плеурална ефузија;

N – нодален регионален статус

• Nx – регионалните лимфни јазли не можат да се испитаат;
• N1 – метастази во ипсилатерални перибронхални и/или ипсилатерални хиларни и интрапулмонарни лимфни јазли, вклучително со директна туморска екстензија;
• N2 – метастази во ипсилатералните медијастинални и/или супкаринални лимфни јазли.
• N3 – метастази во контралатералните медијастинални, хиларни, ипси или контралатерални скаленски, или супраклавикуларни лимфни јазли.

M – оддалечени метастази

• Mx – дистантните метастази не можат да се испитаат;
• Mo – нема дистантни метастази;
• M1 – дистантни метастази се присутни (се вклучуваат и туморски нодуси во различен лобус, ипси и контралатерален).

Степен на диференцијација на малигните клетки (градус)

• GX – степенот не може да се процени;
• G1 – добро диференциран тумор;
• G2 – средно добро диференциран тумор;
• G3 – лошо диференциран тумор;
• G4 – недиференциран тумор.

Стадиуми на белодробниот карцином

• Окултен карцином
  • TX, N0, M0;
• Стадиум 0
  • Tis, N0, M0;
• Стадиум I
  • T1-2, N0, M0;
• Стадиум II
  • T1-2, N1, M0;
• Стадиум III A
  • T1-2, N2, M0;
  • T3, N0, M0;
• Стадиум III B
  • кое било Т, N3, M0;
  • Т4, кое било N, M0;
• Стадиум IV
  • кое било Т, било кој N, М1

Клинички стадиум по VALCSG

Клиничкиот стадиум по VALCSG – системот подразбира постоење на ограничена и проширена болест и оваа клиничка класификација е поволна за конзервативното лекување на белодробниот карцином.

Ограничена болест

Болеста е ограничена на едното белодробно крило, со или без проширеност во регионалните лимфни јазли (хиларни, медијастинални и супраклавикуларни), без оддалечени метастази и без плеврален излив.

Проширена болест

Присуство на метастази во спротивното белодробно крило, како и ширење на туморот надвор од градниот кош.

Следење по третман

Следење на пациентите

Завршувањето со терапијата не значи и прекинување на грижата кон болниот. Белодробниот карцином бара доживотно следење (follow-up). Следењето на пациентот е од голема важност за рано откривање на рецидив или прогресија на болеста. Редовните рутински контроли овозможуваат рано и навремено откривање на рецидивите или прогресијата на болеста, со што се овозможува и навремено спроведуавње на адекватна терапија, при што и ефектот од спроведената терапија е подобар.

Пациентите во текот на првите шест месеци по завршувањето на третманот, се следат еднаш месечно, потоа на два до три месеци до третата година, на шест месеци во наредните две години, а потоа, еднаш годишно.

При контролните прегледи, внимателно се зема анамнеза, се прави физикален преглед по системи, рендгенграфија на белите дробови, ехо на абдомен и рутински лабораториски испитувања.

Доколку постои суспектен наод за рецидив или прогрес на болеста, се прават дополнителни испитувања, кои се слични со оние за поставување на дијагнозата.